شهرستان نیر در فاصله 35 کیلو متری غرب اردبیل و در مسیر جاده ترانزیتی اردبیل – سراب واقع شده است. از طرف شمال به شهرستان مشکین شهر ، از جنوب به شهرستان کوثر(گیوی)، از شرق به بخش مرکزی هیر از توابع شهرستان اردبیل واز غرب به شهرستان سراب و میانه محدود می شود.

 این شهرستان با دارا بودن آثار فراوان باستانی ، تاریخی ، آبهای گرم و سرد و مناظر و چشم انداز های  طبیعی ، آب و هوای بسیار مطبوع و واقع شدن در دامنه های سر سبز سبلان جایگاه ویژه ای را در جلب گردشگران به خود اختصاص داده است و همه ساله پذیرای مهمانان زیادی از مناطق مختلف کشور است .

 شهرستان نیر با وسعت 1495/4 کیلومتر مربع 8/33 درصد از کل استان را شامل می شود و در 47 درجه 59 دقیقه طول شرقی و 38 درجه 2 دقیقه عرض شمالی قرار داشته و در ارتفاع 1450 متر از سطح دریا قرار دارد این شهرستان  از طرف غرب با سراب، از طرف جنوب با میانه، از طرف شرق با شهرستان اردبیل و از طرف شمال با ارتفاعات کوه سبلان همسایه می باشد و در 32 کیلومتری جنوب غربی اردبیل واقع شده است و راه اصلی ارتباطی استان اردبیل و آذربایجان شرقی از این شهرستان می گذرد.

 وضع طبیعی و آب وهوا :

ارتفاعات کوه سبلان در قسمت شمال و غرب نیر قرار گرفته و با ایجاد پستی و بلندیهای زیاد به منطقه چهره کوهستانی بخشیده و در زمستان آب و هوای سرد و در تابستان آب وهوای نسبتاً معتدلی را دارا می باشد و بلندترین کوههای آن چال داغی و سوغاتلی داغ  است.

 میزان نزولات آسمانی در دامنه سبلان بیشتر بوده و درجریان آب رودها و مسیلها اراضی تعدادی زیاد از روستاهای تحت پوشش شهرستان نیر و اردبیل را مشروب می سازد و میزان بارندگی متوسط منطقه 350 میلیمتر درسال می باشد با توجه به عدم وجود اراضی آبرفتی و کوهستانی بودن منطقه از نعمت چاههای عمیق و نیمه عمیق (بجز مواردی درحاشیه رودخانه قوری چای کورائیم ) محروم بوده و مجموعاً آب های جاری حوزه عمل 24 میلیون متر مکعب تخمین زده شده است.

 فرهنگ، زبان ودین:

زبان مردم شهرستان نیر ترکی آذری بوده وبه لحاظ فرهنگ ساختار قبیله ای و عشیره ای و بافت سنتی دارای قدرت و حاکمیت قابل ملاحظه ای است و برخی تعصبات قومی مشاهده می شود از لحاظ دینی مردم منطقه معتقد به مذهب شیعه اثنی عشری می باشند.

 پیشینه تاریخی:

دوران ماقبل تاریخی نیر از روی آثار بجا مانده در منطقه و دوران تاریخی منطقه (دهکده، معابد و دژهای صخره‌ای که در دل زمین کنده شده‌اند) قابل مطالعه‌است.

 به طور کلی کثرت معماریهای صخره‌ای در منطقه که یادمان های ماندگار و پایداری از زمان کهنند اولین وسیله شناخت پیشینه تاریخی نیر است و دوم متون تاریخی اعم از سالنامه‌های آشور و اوراتور و متون هخامنشی است که نشانگر تحولات تاریخی در آن روزگار پرتلاطم هزار ساله‌ است.
 اطلاق لفظ زیکرتو در عصر مادها و اوایل هزاره اول و لفظ ساکارتی در عصر هخامنشی به معنی (سرزمین ساکنان در غارهای سنگی)، وجود معابد میترائیسم و نیز اشارات متون اوستا بر وجود بناهایی مثل دژ زیر زمینی و نیز متون شاهنامه که سرشار از چنین اشاراتی است مؤید قدمت این منطقه‌ است.
 
 متون دوران اسلامی نیز موضوع فوق را تایید می‌کند. چرا که در صحبت از اردبیل در کتاب معتبری چون احسن التقاسیم (قرن ۴ هجری) اشاره به این نکته شده‌ است که «بیشتر خانه‌ها را در زیر زمین ساخته‌اند».
 بنا به نوشته بلاذری: ‍«نیر دیهی بود و کوشک کهنه و درهم شکسته‌ای داشت. مرّبن عمر موصلی طایی در آنجا فرود آمد و بنیاد نهاد و پسرانش را در آن سکنی داد که به ظن قوی، اینان کوشکهایی در آن قریه بنا کردند و به صورت شهری در آوردند که احتمالاً باید همان قریه نیر باشد. و بازار جابروان را بنیاد نهاده، برزگش ساختند.»
 یکی از پسران مرّبن علی از سرکشان آذزبایجان بود و در سال ۲۱۲ هجری محمد بن حمید طوسی او را دستگیر ساخته به بغداد فرستاد ولی او بار دیگر به آذربایجان برگشته و به حکمرانی خود پرداخت ابن خردابه در کتاب مسالک و ممالک (تالیف سالهای ۲۳۰-۲۳۴) او را خداوند جابروان و نیریز می‌خواند. جابروان یکی از شهرهای آذربایجان بوده و یاقوت حموی می‌نویسد که در نزدیکی نریز (نیر فعلی) بوده ولی از بلاذری نقل شده که در نریز و در نزدیکی های اردبیل بوده‌ است.
 طبق اظهار نظر مطلعین نام اصلی آن نرسی بوده‌ است و چنین مشهور است که نرسی پادشاه مشهور ساسانی آن را آباد کرده‌ است. این نام در نوشته‌های قدیمی این شهر دیده شده‌ است.
 آثار آتشکده های مهمی چون نیر اعظم، ایرنجی و جوراب، نشانه های آئین میترائیسم در غار های صخره ای اباذر و آثار متعلق به هزاره سوم قبل از میلاد در قلعه بوینی یوغون و قبور باستانی متعلق به قرون ۸ و ۹ قبل از میلاد در قره شیران و معماری منحصر به فرد غار نظامی گلستان نشان از غنای فرهنگی و تاریخی شهرستان نیر است.
 شهرستان نیر به عنوان بخشی از سرزمین آذربایجان و ایران قدمت تاریخی دارد و حوادث تاریخی مختلفی در آن رخ داده است و مردم شهرستان به موطن محلی و کشور در همه زمانها علاقه خاصی نشان داده اند.
  از وقایع مهم تاریخی منطقه نیر ورود آقا محمدخان قاجار به نیر از راه سراب است که در این سفر شاه با بی اعتنایی مردم مواجه شده و با تلخکامی راهی اردبیل می شود. از دیگر شاهان قاجار مظفرالدین شاه و محمد علی شاه قاجار از شهر نیر دیدن کرده اند.
  از حوادث دیگر لشکرکشی نصرالله خان یورتچی با پانصد سواره نظام شاهسون به دستور محمد علی شاه بسال  1278ه.ش در دوره مشروطیت علیه ستارخان، سردار ملی به سوی تبریز بود که عاقبت در این لشکرکشی سپاه نصرالله خان شکست خورد و خود وی بعد از مدتی زندانی و اقامت در روستای آقچای، در آنجا در گذشت در این ایام ستارخان قبل از ورود به اردبیل در نیر اقامت داشته است.
تاریخچه شهرستان نیر همانند تایخچه آذربایجان ناگفته های زیادی دارد. در شهرستان نیر جریان حوادث در طول قرن های متمادی آن قسمت از مآخذ و مدارک تاریخی را که می توانست در این مقصود نقش ایفا کند از بین برده و یا لااقل گرانبهاترین آنها را در زیر خاک مدفون و یا در مخفیگاه های صعب العبور کوهستان های این سامان پنهان ساخته است.
 روزی که این مدارک بدست آید بدون تردید گذشته منطقه درخشندگی خاصی پیدا خواهد کرد. میراث نسل های گذشته؛ آیینه تمام نمای فرهنگ و تمدن اجداد ما در قرون مختلف تاریخی بوده و تجزیه و تحلیل این گونه آثار از ضروریات امر به شمار می رود .
 این میراث ها همانند پرچم و نمادی است که نشان دهنده ی آثار فرهنگی و تمدن گذشته است. در زمان حمله اعراب کلیه مدارک و منابع این سرزمین از بین رفته و یا به دست اعراب به غارت برده شده چه بسا بخشی ازآن نیز با گذشت زمان و عوامل طبیعی مثل زلزله و سیل و یا به علت ناآگاهی عده ای و یا به دست بعضی از افراد سودجو تخریب و از بین رفته است.
 
تنها در بعضی از نقاط این سرزمین آثاری به دست طبیعت در امان مانده که راهنمای ما در آگاهی از گذشته خود است. متاسفانه در نوشته های تاریخی بعضی مورخان بدون تحقیق و تفحص وضعیت حیات نیر را مدیون راه ارتباطی اردبیل به تبریز عنوان می کنند و این راه را موجب ترقی و رونق آن می دانند. اما بدون اینکه به بحث تاریخی و جغرافیایی مدرن در دوران های گذشته وارد شویم لازم است متذکر شویم که اغلب شهرهای کشور در کنار جاده ها واقع شده اند و یا شهرهای اردبیل؛ سراب و نیر در کنار همین جاده به ترقی و رونق رسیده اند.

 لذا با توجه به آثار درخشانی که در تاریخ این شهرستان از گذشته باقی مانده؛ قطعا" این منطقه دارای تمدنی چند هزار ساله می باشد و قبل از ایجاد این جاده ارتباطی رونقی به مراتب بیش از این داشته است.

 تاریخ نیر همگام با اردبیل در صفحه ی روزگار در حرکت بوده است که نباید این مهم در خاطره ها فراموش شود. لذا از افراد آگاه به تاریخ شهرستان استدعا می شود جهت روشن شدن بیشتر گذشته منطقه هر مطلبی در این مورد دارند بنام خود در سایت قرار دهند و در شناسایی منطقه سهمی داشته باشند.

در سال 1315 اولین سفر محمدرضا شاه پهلوی به منطقه نیر صورت گرفته و در سالهای 1325 و 1332 دومین و سومین سفر شاه به نیر انجام یافته است.       

                                                                       
در دوران فعالیت فرقه دموکرات آذربایجان این منطقه یکی از مناطق حوادث خیز بوده است.

 در جریان انقلاب اسلامی مبارزات مردم منطقه از سال 1341 شروع شده و از آن زمان تاکنون اهالی منطقه در استقرار ودفاع از نظام اسلامی با تقدیم صدها شهید ، جانباز ، آزاده و ایثارگر جانفشانی نموده اند.

 وجه تسمیه و آثار تاریخی :

این شهرستان که بنام نیر نامگذاری گردیده از شهر نیر که مرکز شهرستان است ، گرفته شده است، در منابع تاریخی و جغرافیایی نیر بصورت نریر ، نریز ،  تیر و نیر آمده است و در مورد وجه تسمیه آن نظرات مختلفی وجود دارد برخی صاحب نظران آن را مأخوذ از آتشکده نیر اعظم و به معنی نور و تعدادی دیگر آن را  ازنی وبه معنی پوشیده از نی های به هم پیچیده دانسته اند ولکن آنچه بیش ازدیگر عناوین مورد توجه واقع شده ، این است که واژه نیر از نرسی نام یکی از پادشاهان ساسانی گرفته شده است. به نظر مورخین نرسی (301 ـ 293 م) هفتمین پادشاه  ساسانی نیر را آباد کرده وقصرهایی رادرآن بنا نموده است.

 از آثار تاریخی منطقه می توان به دژ بویوینی یوغون ، آی قالاسی برجلو ، قلعه های کورائیم ودابانلو ، پناهگاه و دژ زیرزمینی و انبار نظامی گلستان ، غار وانبار اباذر ، قیرمزی کورپی یا پل قرمز ، کاروانسرای شاه عباسی ، غارآقچای و فرهاد کهلی ،‌بقعه کورائیم و مقابر دوران اسلامی ، دهکده صخره ای اباذر و… اشاره نمود.

 جمعیت :

جمعیت شهرستان نیر درسرشماری سال 1357 برابر با 30514 نفربوده و در سال 1383 به 27332 نفر رسیده است و دلیل کاهش جمعیت ، مهاجرت به شهرستانهای اطراف وشهر تهران می باشد جمعیت شهری منطقه برابر 5155 نفر و جمعیت روستایی برابر 22448 نفر است.

 تقسیمات  سیاسی:

شهرستان نیردرسال 1376 تاسیس گردیده ودارای دو بخش بنامهای مرکزی و کورائیم و چهار دهستان بنامهای دورسونخواجه و رضا قلی قشلاقی درحوزه بخش مرکزی و یورتچی غربی و یورتچی شرقی در حوزه بخش کورائیم است این شهرستان دارای 100 روستا و دو شهر است.
 اوضاع اقتصادی :

شهرستان نیر باتوجه به وضع کوهستانی و آب وهوای سرد در زمستان و آب و هوای معتدل در تابستان شرایط اجتماعی و تاریخی وفرهنگی ، دارای استعدادها و تنگناهای اقتصادی مخصوص خودش می باشد مهمترین بخشهای اقتصادی قابل ذکر این منطقه بدین ترتیب هستند.

1) زراعت ودامداری
2) شیلات
3) صنعت ومعدن
4) خدمات وگردشگری

 زراعت و دامداری :

در این شهرستان دامداری به دلیل وجود شرایط مناسب آب و هوایی و طبیعی شغل اول مردم محسوب می شود و اهالی اقبال بالایی به این شغل نشان می دهند و زراعت پس از دامداری در رتبه دوم قرار دارد و محصولات بخصوصی در سطح منطقه کشت می شود و برخی از محصولات صنعتی زراعی قابل  کشت و پرورش نمی باشد. در زمینه باغداری ، فعالیت چندانی مشاهده نمی شود و این به دلیل سرمای شدید هوا در فصل بهار و برخی ویژ گیهای طبیعی است.

 در زمینه کاشت گرد و و برخی طرحهای دیگر فعالیت هایی درسال  اخیر انجام گرفته است .

برطبق آمار وسعت اراضی کشاورزی منطقه 47590 هکتار بوده که شامل 39393 هکتار اراضی دیم و8197  هکتار اراضی آبی و 257 هکتار باغات است.

 درسطح منطقه نیر ظرفیت بسیاری برای فعالیت پرواربندی گوساله گوشتی،گاوداری شیری،مراکزجمع آوری شیر و مرغداری موجود است وسرمایه گذاری در این واحدها دارای توجیه فنی اقتصادی است.

درقسمت زراعت ، شهرستان با تولید محصولاتی همچون سیب زمینی و چغندر قند در رتبه سوم استان جای دارد و با توجه به بارش مناسب و آب و هوای کوهستانی تولید علوفه جهت  تامین نیازمندیهای دامداری منطقه قابل توجه است .

بطور کلی مهمترین محصولات کشاورزی و دامی نیر عبارت از غلات ،‌سیب زمینی ،‌حبوبات ، علوفه دامی ، لبنیات ،‌عسل وگوشت قرمز وسفید ، اعم از گوشت گاوی ،‌گوسفندی ،‌ماهی و مرغ است.

شیلات :

فراوانی بارش و بدنبال آن پرآب بودن رودها و چشمه ها ،‌ آب وهوای کوهستانی ، زیربنای مناسبی رابرای توسعه پرورش ماهیان سردآبی فراهم نموده است . وجود چشمه سارهای دایمی بولاخلار ، برجلو وقینرجه، ‌گورگور ، صندوقلو ، آبشار لای ، رودخانه آغلاغان و بالخلو از جمله این استعدادها و زیربناها است.
 صنعت ومعدن :

در بخش صنعت شهرستان نیر از مناطق محروم استان بوده و این بخش سهم کوچکی از اشتغال و امرار معاش مردم را برعهده گرفته است در حالی که با توجه به دسترسی آسان منطقه به بازار مصرف در شهرستانها و استان های مجاور تولیدات صنعتی توجیه اقتصادی دارد.

از مهمترین کارخانه های این  شهرستان می توان به شرکت فرآورده های لبنی گلدشت سبلان نیر ،‌کارخانه آرد سازی ، واشرسازی لای، مجتمع های آب معدنی و کارخانه آسفالت شهرداری نیر اشاره کرد و صنایع کوچکی همچون تولید ظروف پلاستیک، دستکش دوزی و چند واحد دیگر وجود دارند و از طرحهای در دست اجرای مهم شهرک تخصصی آب درمسیر روستای اسلام آباد بخش مرکزی وتولید انواع نخ ریسندگی در شهرک کارگاهی نیر مطرح اسن که بااجرا وراه اندازی آنها اشتغال مناسبی ایجاد خواهد شد.

در زمینه معدن شهرستان استعداد مناسبی دارد و معادنی ازقبیل گچ خاکی ، خاک رس ، مرمریت ، سنگ چینی ، آهک ، سنگ لاشه ، خاک صنعتی وشن وماسه قابل ذکر است.

سنگ لاشه ائیلانجیق به میزان4 میلیون تن ، گچ  خاکی اینانلو به میزان 2/4 میلیون تن ، سنگ لاشه قره تپه به میزان 2 میلیون تن و سنگ چینی قره شیران به میزان 35 هزار تن بخشی از استعداد منطقه است .

 خدمات و گردشگری :

وجود آبگرم هایی نظر قینرچه ، بورجلو ، سقزچی ، ولی عصر وقره شیران که درجه حرارت بعضی از آنها تا 56 درجه سانتیگراد نیز ثبت شده است و جهت درمان امراض پوستی ، جلدی و اعصاب مفید تشخیص داده شده است ، وجود منطقه زیبای بولاخلار در مجاورت  شهر نیر ، آب و هوای خنک و طبیعت سبز ودل چسب فصول بهار و تابستان حاکی از پتانسیل مطلوب شهرستان برای گردشگری و توریسم است و در راستای این امر کار احداث دهکده توریستی سبلان نیر در محل آب گرمهای بورجلو  و قیینرجه به مساحت 110 هکتار آغاز شده است.

 توسعه توریسم در منطقه بدنبال خود بخش خدمات منطقه را تقویت خواهد کرد و درآمد مردم منطقه را افزایش داده و موجبات اشتغال را فراهم خواهد آورد.

 رودخانه های همیشه جاری بالغلو ، آغلاغان و کمال آباد که از دامنه های کوهستانی سبلان سرازیر می شوند و چشمه سارهای منحصر به فرد که جلوه زیبایی رابه منطقه داده موجب شده بهترین ماهی قزل آلای منحصربفرد قرمز کشور بطور طبیعی در رودخانه این شهرستان پرورش یابد سد عظیم یامچی علاوه بر تامین آب می تواند یکی از مراکز توریستی و پرورش ماهی باشد.

 پس از دماوند معروفترین کوه آتشفشانی ایران کوه سبلان است نعمات و برکات الهی در این کوه و رشته کوههای اطراف، دریاچه و قله های هرم یک، دو و سه و چشمه سارهای بی نظیر آغلاغان ، گورگور ، لای ، کندوان و… همراه با رستنی های بسیار زیبا و حیوانات و پرندگان قابل شکار چون قوچ ،‌میش ،‌کل بز ،‌کبک و… هستند.

آثار تاریخی و باستانی ، قرار گرفتن درمسیر ترانزیتی استان اردبیل و آذربایجان شرقی و نزدیکی با مرکز این دو استان و در داخل شهرستان ،‌ نزدیکی مطلوب مراکز تفریحی و توریستی به یکدیگر استعداد و فرصت مناسبی را برای رشد بخش خدمات و توریسم فراهم نموده است .